مسجد سجاد مشهد

بیرچ و همیاران به فضاى مذهبى[13] تحت عنوان یک جایگاهى که مى تواند منعکس کننده تحولات ساختارى جامعه از عصر ی سنتى به زمان مدرنیته باشد نگاه کرده اند و از همین منظر مى قدرت جواب فضاى مذهبى را در مواجهه با فرآیند جهانى شدن گزینه تحقیق قرار بخشید. مسجد سجاد مشهد ولی مذهب تحت عنوان یک پدیده اجتماعى فارغ از رابطه با بقیه ساختارهاى اقتصادى، سیاسى و فرهنگى جامعه قابل فهم و شعور وجود ندارد منتهى ازآنجاکه منعکس شدن تغییرات مدرنیته و جهانى شدن به طور پر رنگ اى در فضاى مذهبى نمود پیدا نموده است، مى اقتدار از این شیوه پروسه تغییرات را بصورت پررنگ ترى آیتم بازرسی قرار بخشید. آدرس مسجد سجاد مشهد مذهب، عمومى ترین خصیصه اجتماعى میباشد که در کانون توجهات تمامی دولت ها بوده میباشد لذا هر نوع تغییرى درین حوزه منعکس کننده «تغییر‌و تحول در حوزه عمومى» نیز محسوب گردد، از جهت دیگر «نام و نشان هاى دینى» نیز که یک «مال دینى» و در عین هم اکنون برآیند «تعامل آئین، جامعه و تمدن» می‌باشند و در بستر فضاى دینى صورت مى گیرند، به نوعى زیر تأثیر و یا این که دلیل موءثر بر فضاى مذهبى نیز محسوب مى شوند. بدین ترتیب، ادراک نسبت جهانى شدن با فضاى مذهبى منعکس کننده چگونگی جواب جامعه دینى به جهانى شدن در پوسته نام و نشان هاى متعدد خواهد بود.[14]

فضاى مذهبى در ارتباطى تنگاتنگ بافرهنگ عمومى میباشد که در پیشین در اصلً آئین فرهنگ وتمدن عمومى را تشکیل مى بخشید‌ هم در حوزه فردى و هم در حوزه اجتماعى و نیز نهادهاى اجتماعى حضور آیین تماماً ملموس و لبریز سیطره بود. رزرو مسجد سجاد مشهد البته با گذر از جامعه سنتى به امروزی،آیین نیز ادعاى پرهینه خویش را وانهاده و حرکتى خزنده به سمت سکولاریزاسیون در بیشتر سطح های صورت گرفت که اما این جابجایی یک جابجایی ساختارى بود.

«همانگونه که قوت فضاى عمومى، منشأ ساخت اقتدار افکارعمومى و به عبارتى تجلى «توان عموم»[15] میباشد. اقتدار فضاى مذهبى، نمود قدرت آیین در یک جامعه میباشد. شماره تلفن مسجد سجاد مشهد بهمین جهت بایستی ارزیابی مفهومى و ظریف ترى از فضاى مذهبى ارائه اعطا کرد.

موادتشکیل دهنده توان آیین

به حیث مى برسد توان آیین برآیند پنج توان اساسى میباشد:

1. اقتدار نفس آئین:[17]

پیام و محتواى دینى نقش بسیار اساسی در تأثیر بر رهروان و پیشى به چنگ آوردن از دیگر ادیان دارااست پیام دینى مسئله آیتم استیناف خیلى از اندیشمندان برای مثال وبر بوده میباشد وی در امر اسلام این نظر را دارد که اسلام به جهت ماهیت اجتماعىو سیاسى آن مرجع اقتدار و قوت عظیم گردد. لذا اسلام که در حوزه هاى فردى اجتماعى، سیاسى، اقتصادى و فرهنگى داراى نرم افزار میباشد تحت عنوان یک « منبع و مرجع اقتدار» محسوب مى خواهد شد.

لذا اولاً دقت به پیامهای دینى و ثانیاً تطابق آن پیام ها با نیازهاى جامعه انسانى نقش مهمى در فضاسازى مذهبى داراست.

یکی وظایف امام جماعت وعظ و خطابه میباشد، همان طور که معبود نیز در قرآن کریم و مهربان ارشادوراهنمایی مى‏نماید:  رسول مأمور به ارشادوراهنمایی میباشد. مسجد سجاد مشهد و نیز خویشِ قرآن راهنمایی میباشد: «هُدىً وَ مَوْعِظَةٌ لِلْمُتَّقِینَ»[١٥]، لذا موردنیاز میباشد تا امام جماعت تحت عنوان شیخ و مبلّغ آئین، عموم را پند نماید. آدرس مسجد سجاد مشهد امّا می بایست توجه داشت، در صورتیکه خطابه های امام جماعت کوتاه و دلنشین و پُرمضمون به یار و همدم جذابیّت های خاص کلامی و روشی باشد؛ به استیناف می اقتدار اظهار‌کرد که عاملی اصلی برای حضور بیشتر جوان ها در مسجد خواهد بود. رزرو مسجد سجاد مشهد سخنرانی بایستی جذّاب باشد، تا جوان ها را با مغناطیسِ خاص، به خویش مجاورت نماید. معاویه که دشمنی سرسخت برای علی(علیه السلام) و فرزندانش بود، در تعریف حسین بن علی(علیهما السلام) می‌گوید: « إذا دخلتَ مسجد پیامبر الله فرأیتَ حلقةً فیها قبیلهٌ کأن على رؤوسِهم الطیر فتلک حلقة أبی بنده الله»[١٦]؛ وقتی که به مسجد پیامبر الله(صلی الله علیه و ­آله و سلم) وارد شدی، می بینی رینگ ای را که نشسته اند و همچنان به سخنرانی گوش می‌دهند، که بیان کننده پرنده ای بر سرشان نشسته میباشد، آن رینگ ی سخنرانی حسین بن علی(علیهما السلام) میباشد. شماره تلفن مسجد سجاد مشهد خطابه های کوتاه، همدم با ماجرا و شعر و مثل های خوشگل با هنرمندی های مدبرانه میتواند جوان ها را به خویش مجاورت نماید.

می بایست توجه داشت که سخنرانی ها نباید تکراری باشد، به دلیل آنکه در داستان می‌خوانیم، در مسجد نمازگزار می بایست دانش جدید بیاموزد. «عِلْماً مُسْتَطْرَفا»[١٧] در مسجد می بایست دانش جدید خاطر بگیرید یعنى می بایست هر روز امام جماعت صحبت تازه بزند و چنانچه سخنرانی تکراری داشته باشد، برای جوان ها جذّابیت نخواهد داشت.

امام جماعت می بایست اهل پژوهش باشد، تا بتواند سخنرانی های پرمحتوایی برای عموم به ویژه جوان ها داشته باشد.

بایستگی دارااست که امام جماعت مجموعاَّیۀ شغل های مرتبط با مسجد نظم و انضباط را ملاحظه نماید، به‌موقع به مسجد بیاید و نماز را اقامه نماید، زمان ها سخنرانی را تهیه و با توجّه به هم اکنون حضّار مطالب خویش را ذکر نماید. مسجد سجاد مشهد از بیان مطالب مازاد جلوگیری ورزد. فصاحت ذکر: مطالبی که امام جماعت ذکر می‌نماید،‌ می بایست حتی‌المقدور معمولی و شیوا باشد و از تلفّظ لغت ها و جملا‌ت تعجب آور و غریب و نا‌مأنوس بپرهیزد؛ ‌یعنی درعین‌درحال حاضر که علمی، تخصصی و باسواد سخن می‌نماید. آدرس مسجد سجاد مشهد هنگفت و غیر قابل فهم سخن نکند و این سبب می گردد که کودک ها و نوجوان ها به سخن‌هایش عشق آرم دهند ‌در غیر این شکل با اعتنا به روحیه و معدود‌گنجایش بودن آنها، خستگی و کسالت بر آنان عارض می گردد و این منجر بی‌میلی آنها به مسجد شود. رزرو مسجد سجاد مشهد خلّاقیّت و اختراع: چنانچه امام جماعت این خصوصیت را داشته باشد یعنی هر آنچه را که میخواهد به نوپا و نوجوان بفهماند با بیان نمونه‌ها، حکایت‌های تاریخی، شوخ‌طبعی، روایت‌های شیرین و با رعایت نکات روانشناسی نوباوه و نوجوان به سیرتکامل‌ای قشنگ عرضه نماید مسجد برای آن ها دیدنی‌خیس شود.

٣-٥. ملازمت و همراهی و دوستی با نوجوان ها: امام جماعت مسجد قادر است با ترک برخی از محدودیت‌های کاذب یا این که غیرضروری، در میان خویش و نوجوان ها،‌ آنها‌را به خویش مجاورت نماید. شماره تلفن مسجد سجاد مشهد به‌قدر سنجیده با آن ها کلام نماید،‌ وضع آن ها را در وضعیت معمولی و غیرعادی جویا گردد و حتی‌المقدور در مشایعت‌ها همدم آن ها باشد و از هر فرصتی برای ذکر غرض خود و یادگرفتن آئین، خوی، آرامش و احکام به کارگیری نماید.

٣-٦. احترام و تواضع: احترام گذاشتن به سایر افراد و داشتن وضعیت تواضع در مقابل اشخاص، نوعی ارادت قلبی به آن ها میباشد و با این خط مش می‌اقتدار دیگر افراد را به خویش جذب کرد. تشریفات شمس هم اکنون درصورتی که تواضع و احترام از جانب روضه خوان و رهبر معنوی، ‌آن‌هم با نوجوان ها و خردسالان که دارنده قلبی منزه و جویای کلام می باشند، شکل گیرد، مطلقاً توفیق‌های چشمگیری به دست خواهد آمد.

٣-٧. آراستگی ظاهری

شیخ و رهبر معنوی در اجتماع بایستی در پوسته سر مشق و نمونۀ خیر‌ها مطرح گردد؛ به این ترتیب امام جماعت می بایست به شایسته ترین وجه ممکن خرقه بپوشد، پاک باشد، محاسن آراسته داشته باشد و از رایحه استعمال نماید؛ شاید یکی‌از دلایل لزوم این خصوصیت به خیال و خاطر آن باشد که نوجوان ها به ظواهر خویش و دیگرافراد توجّه متعددی دارا هستند.

٣-٨. بضاعت و توان جسمی

در برگزاری نماز جماعت و سخنرانی‌ها مایحتاج میباشد امام جماعت، مسائلی نظیر وقت دیگرافراد و سنّ حاضران را ملاحظه نماید؛ ‌هم اکنون چنانچه امام جماعت سن بالایی داشته باشد، به طور طبیعیً نماز زمان بر میشود و ممکن میباشد مأمومین نوجوان خسته شوند.[٢٣]

٤. هیئت امنای مسجد:

در شرایطی که هیئت امنای مسجد در ادای وظایف خود جدّیّت داشته باشند و مصمّم جنبش نمایند، در کارها مسجد خلل پیش نمی‌آید، پس هنگامی‌که کودک ها و نوجوان ها ببینند که کارها مسجد دارنده نظم خاصی میباشد رغبت بیشتری به مسجد پیدا می‌نمایند.[٢٤]

هیئت امنا می بایست به مسئلۀ نوجوان ها اهتمام داشته باشند و بایستی دقت نمایند که ادارۀ‌ کارها مساجد نباید به صورت سنّتی باشد، یعنی به شکلی که بعضی وقتها مشاهده میشود اکثر کودک ها و نوجوان ها را به جهت نا مرتب کردن، صحبت زدن و غیره از مسجد خارج می‌نمایند، ‌یا این که نسبت به آنها بدرفتاری میگردد، به دلیل آنکه این نوع برخوردها سابقۀ بدی را در اذهانشان باقی می گذارد.

تعادل نیازى در هر شخص بر مبناى تجربه و رویدادهاى ویژه ى زندگى وی و نیز متأثر از اطراف اجتماعى و فرهنگى که در آن جای دارد، صورت مى گیرد و متحول مى گردد. مسجد سجاد مشهد تغییر‌و تحول در تعادل نیازى به آرامى شکل مى گیرد، به همین انگیزه مى اقتدار ثبات نسبى را در آن مشاهده نمود. آن چه در‌این دعوا متبوع میباشد، آن گروه از دست اندرکاران اجتماعى میباشد که بر تعادل نیازى تاثیر مى گذارد و تغییراتى در آن پدید مى آورد.

در هر جامعه نهادهاى اجتماعى کننده اى مانند خانواده، مکتب اطراف هاى شغلى رسانه هاى جمعى و حیث آن فعال اند وجود دارا هستند که از روش باخبر سازى و تبلیغ یا این که مجازات و تشویق، تعادل نیازى را پایین اثر قرار مى دهند و جايگاه و منزلت هرمورد از نیازها یا این که قیمت ها را که در جهت آن از نگاه این نهادها مناسب میباشد. آدرس مسجد سجاد مشهد دگرگون مى نمایند. همینطور سعی نخبگان جامعه و دسته هاى مرجع در عرصه هاى متفاوت زندگى اجتماعى، نمایشى از تعادل نیازى آنهاست و ازآنجاکه بقیه طبقات تا حد زیادى متأثر از این طبقه میباشند، دراین باره نیز پایین تأثیر واقع مى شوند. به علاوه تشکیل داد عینى جامعه، یعنى وضعیت و حالت هاى متعدد اجتماعى نیز قابلیت داراست که بر تعادل نیازى مؤثر باشد پدیده هاى اجتماعى، به دگرگونی در نیازها و دگرگونی نیازها به تشکیل داد عینى یا این که ذهنى جامعه ارجاع مى شود.

مقطعى بودن بعضى از نیازها و کارکردها در زمان دوم: مى قدرت اظهار کرد که کاهش حضور عموم در مساجد تا اندازه اى بدین انگیزه بوده میباشد. رزرو مسجد سجاد مشهد که در عصر هاى خاصى، مساجد جواب گوى نیازهایى بوده اند که در حال حاضر یا این که آن نیازها رفع گردیده اند یا این که ترازو آنها کم شده میباشد. وقتى یک پدیده عقب افتاده جسمی نیاز معینى باشد، با از فی مابین رفتن آن انگیزه پدیده ى منبعث از آن نیز از دربین خواهد رفت.

اندکى بعداز پیروزى انقلاب مکر هاى عظیمى به طور شغل هاى سیاسى و گاه درگیرى هاى مسلحانه برضد انقلاب صورت گرفت. حساس ترین و مالامال خطرترین این کارشکنی ها تجاوز عراق به جمهوری اسلامی ایران و اشغال بخشى از بخش ها مرزى بود. این خیانت چینى ها که احتمال داشت محور انقلاب را به خطر اندازد، براى عموم فداکارى که در راه و روش پیشرد انقلاب ایثارگرى ها و جان فشانى ها کرده بودند. شماره تلفن مسجد سجاد مشهد ضرورتى مقطعى و نیاز جمعى فورى پدید آورد: دفع و سرکوبى این دسیسه ها و پاسدارى از دست آوردهاى انقلاب» دراین مکان نیز مساجد، مقر گرانقدر دینى و مردمى براى اینگونه کارایی مقدسى بودند.

مثلا کارکردهاى مقطعى مساجد، برقرارى امنیت و ادب روانى در مواقع خطیر و بحرانى بود. حضور عموم در مساجد در روزهاى نقط ی اوج انقلاب و چه در زمان هاى بحرانى بعد از آن[4] تنها به مراد پیشبرد یا این که محافظت انقلاب عدم وجود، بل این حضور یا این که بخشى از علت هاى این حضور با کارکرد مساجد در برقرارى تعادل روانى و ارضاى نیاز به امنیت نیز رابطه داشت. ارتقا حضور در مساجد به هنگام معضل ها و آشفتگى هاى سیاسى در کشورهاى دیگر نیز تجارب گردیده است؛ مثلا در باره ى پاکستان نقل شده میباشد که «حضور عموم در مساجد براى برپایى نمازهاى روزمره در طی مبارزه با هند در سال 1965 م به دو موازی رسیده میباشد».[5] با سپرى شدن عصر هاى خطر و چالش و بى ثباتى، این کارکرد مساجد و علت هاى مربوط به آن نیز منتفى شد.

كوتاه کلام آن كه يكى از نقش هاى اساسى مسجد آن میباشد كه زمينه عبادت لبریز حضور و خالصانه را آماده نمايد تا مؤمنان در آن جا با پرداختن به نماز و ذكر و دعا، زنگار غفلت از دل و جان بشويند و با خدا متعال ـ به معناى واقعى كلمه ـ انس بگيرند. مسجد سجاد مشهد بعدها تربيتى مسجد به سیرتکامل اى با بعد ها عبادى آن مرتبط میباشد; زيرا عبادت رویش دهنده روح و سرازیر آدمى بوده و جواب به آن در واقع، جواب به يك نياز طبيعى و اصلی اوست. كسى كه نيازهاى جسمى و روانى خویش را به صورت منطقى جواب گويد شخصيتى متعادل مى يابد. آدرس مسجد سجاد مشهد عبادت و رمز و نياز با آفریدگار نياز واقعى و فطرى هر بشر و مكمّل، بلكه مقوم شخصيت اوست. گرچه عبادت در هر مكانى اين نياز روحى را به صورت نسبى تأمين مى كند، ولى اين نياز در مسجد و عبادتگاه عالی و كامل خیس تأمين مى گردد. بر اين پايه، آدم سازه به فطرت خويش، محل پرستش و مسجد را دوست مى داراست و بدان علاقه مىورزد.

استیناف هاى تاريخى آرم مى دهد كه محل پرستش با آدم هم منش و هم زاد بوده میباشد. از اين رو، معصومان(عليهم السلام) در سخنان خويش، مسجد را آشيانه و پناهگاه مؤمن بر شمرده اند;۴ پناهگاهى كه آدم در آن از گرفتاری و اضطراب مسافت مى گيرد. رزرو مسجد سجاد مشهد به وقار و سكون دست مى يابد. امام راست گو(عليه السلام) به مسلمانها پیشنهاد مى كند كه هنگام رويارويى با مشكلات و حزن هاى دنيوى، به نماز و مسجد تامین ببرند.۵ بدين روى، از يك نگاه، جنبه هاى عبادى مسجد را مى اقتدار در شمار نقش تربيتى آن نيز به شمار آورد.

مسجد با ايجاد آشنايى و پيوند ميان مؤمن با نخبگان و صالحان جامعه، بسترى مطلوب براى رشد و تربيت روحى، اجتماعى وى آماده مى كند. در مكتب تربيتى اسلام و بسيارى از مكتب هاى تربيتى ديگر، «انزواطلبى» و «گردآوری گريزى» بيمارى روحى شناخته مى گردد، در حالى كه اجتماعى بودن و گردآوری گرايى ـ در‌حد سنجیده آن ـ آرم سالم روح و جاری بشر و تعادل فكرى وی به اکانت مى آيد. شماره تلفن مسجد سجاد مشهد مسجد با فراخوانى پيوسته مسلمان‌ها به گردآوری، روح توده گرايى، انعطاف و نظم پذيرى را در آن‌ها تقويت مى كند. افزون بر آنچه سپری شد، مسجد معمولاً رتبه طرح مشكلات و مباحث اجتماعى میباشد و به صورت طبيعى، با حضور در چنين مكانى روح تعهد و دردمندى در شخص ايجاد مى گردد.

آنچه اكنون تحت عنوان «محل پرستش» در ديگر اديان مطرح میباشد، ارتباطى عميق و ريشه دار با جامعه و مسائل اجتماعى ندارد. البته مسجد در باب با مسائل اساسى و بنيادين جامعه، نهادى مؤثر و داراى مرتبه میباشد. مسجد كانون رايزنى و مشورت کردن میباشد. معبود متعال پيامبر خويش را دستور داده تا در كارهاى اساسی، با عموم مشاوره كند: «و شَویِرهم فِى الامرِ.» (آل عمران: ۱۵۹) مسجد، پايگاهى میباشد كه رسيدن بدين اساسی را عملى مى سازد. از اين رو، نويسندگانى كه مسجد را «مجلس شوراى مسلمانها» اسم گذارده اند، سخنى بی حدو حساب نگفته اند.

ترسیم مسلمان‌ها در حین پيامبر(صلى الله عليه وآله) اين بود كه هرگاه اتفاق اى اصلی صورت مى اعطا کرد، منادى ندا مى بخشید: «الصلاةُ جامعة»; يعنى: براى نماز در مسجد توده شويد. اين پاراگراف براى عموم آن مجال معنايى خاص داشت. مسلمان‌ها از اين ندا مى فهميدند كه يك دستور الهى مطرح میباشد.

ابن سعد در الطبقات الكبرى به گزارش سعيدبن مسيّب گفته میباشد: «پيش از تشريع اذان، عموم را با نداى "الصلاةُ جامعة" به مسجد و نماز جماعت فرامى خواندند. بعد از آن كه اذان تشريع شد با پاراگراف سابق الذکر، عموم را در غير وقت ها نماز، براى كارهاى اساسی به مسجد فرامى خواندند».۶ شواهدگويايى نماد مى دهد كه مسلمانها حتى در زمینه‌ی مسائل نظامى نيز در مسجد به مشاوره مى پرداختند.۷

مسجد منزل آشنايى با دردها و مشكلات اجتماعى و راه حل انديشى براى رفع آن هاست. امام خمينى(رحمه الله) در گفتارى، اين نقش مسجد را آیتم تأكيد قرار داده، مى فرمايد: «اين مسجدالحرام و مساجد ديگر در طول نبی اكرم(صلى الله عليه وآله) مركز نبرد ها و سياست ها و مركز کارها اجتماعى و سياسى بوده; اين طور نبوده میباشد در مسجد پيامبر، به عبارتی مسائل عبادى نماز و روزه باشد، مسائل سياسى اش بيش خیس بوده. اسلام مى خواهد كه عموم آگاهانه براى مصالح مسلمين در آن جا فعاليت كنند.

ضرورت اعتنا ویژه به جوان ها در مساجد و موعظه آن­ها با سازوکارهای متناسب با سن و مقتضیات بعدازظهر تازه. مسجد سجاد مشهد یادگرفتن و تربیت امامان جماعت مساجد؛ چون قسمت مهمی از رسالت مساجد به استعداد ­ها و توانمندی­ های آن‌ها در ایفا صادقانه و خالصانة وظایف بستگی داراست. آدرس مسجد سجاد مشهد مسؤولیت تحقیق به کارها مسجد؛ به ویژه وظایف اساسی آن، بایستی بر دوش علمایی عملگرا، راست گو و با اخلاص گذارده خواهد شد؛ علمایی که با برگزاری رینگ­ های درس، دیدارها، همایش ­ها، سخنرانی ­ها و مجالس موعظه و ارشادوراهنمایی به وظیفة هدایت، پند و فرهنگ و تمدن ­سازی برای کلیة قشرها جامعه فعالیت نمایند. رزرو مسجد سجاد مشهد تولید پل­ های ارتباطی در میان مسجد و اتفاق ها روز، ایرادات، تردید ها و علم ­های بعد از ظهر نو و... به خواسته پیشرو شدن مسجد و بازیابی مقام اساسی خویش در جامعه. شماره تلفن مسجد سجاد مشهد به عنوان مثال وظایف اساسی مساجد محل، جذب غیر مسلمانها به سمت خویش و تفهیم اسلام به آن‌ها میباشد. لازمة این شغل کار بعضا از فعالان مسجد میباشد که به لهجه ­های فرنگی احاطه دارا‌هستند. این فعالان با دور اندیشی لازمی که از اصول اسلام دارا‌هستند، به تبلیغ اصول بنیادین اسلام و موعظه غیر مسلمانها می ­پردازند و آن‌ها را نسبت به اسلام علاقمند می­ نمایند.

16. مساجدِ محل بایستی با توسعه علم ها و تکنولوژی همدم باشند. امروزه رایانه حدوداً به همة عرصه ­های معاش بشر وارداتی میباشد؛ از این رو، یادگیری شغل با رایانه، امری ضروری میباشد و در بین اعضای هیأت امنای مسجد بایستی کسانی وجود داشته باشند که آشنا به شغل با آن باشند؛ کسانی که پا به پای فرصت و تکنولوژیِ روز تکان نمایند و آن را در سرویس عموم قرار دهند. تشریفات شمس به کارگیری از این ابزار تکنولوژیک، به ویژه وب، امام جماعت مسجد و نمازگزاران را از خبر‌ها عالم مطلع می ­سازد و آنها‌را در جریان زد خورد ­های مذهبی و اذهان ویرانگر و منحرف کننده قرار می ­دهد. از این رهگذر امام جماعت و اندیشمندان و فعالان مساجد می ­توانند در ادامه ساخت‌و‌ساز ذهن ها آفریننده و جایگزین برای جامعه باشند تا اشخاص جامعه را برای خودسازی و شرکت کردن در ایجاد کرد فرهنگ وتمدن تازه جهانی مهیا سازند.

بعد از نقش عبادى و آموزشى، نقش فرهنگى بین دیگر نقشها و کارکردهاى مسجد داراى بیشترین التفات مى‏باشد. مسجد سجاد مشهد در طول حضرت پیامبر(ص) و ائمه هدا(ع) مسجد کانون توسعه و گسترش و بسط فرهنگ و تمدن غنى اسلام بوده و بسیارى از کارهاى فرهنگى مسلمین در مسجد اجرا مى‏گرفت. آدرس مسجد سجاد مشهد مقر فرهنگى اسلام از مساجد صورت گرفت و هسته اول فعالیتهاى فرهنگى اسلام در مساجد تشکیل شد و اصلى‏ترین ترویج دهنده فعالیتهاى فرهنگى چه در روزگار حضرت پیامبر‏اکرم(ص) و چه در روزگار ائمه مساجد بوده‏اند. امروز پس از سپری شد ١٤٠٠ سال هنوز مسجد کارکرد فرهنگى خویش را از دست نداده، بلکه بر حجم دامنه آن نیز افزوده گردیده‌است.

دامنه فعالیتهاى فرهنگى نبی(ص) در مسجد فقط به برگزارى مجالس سخنرانى و تشکیل کلاسهاى آموزشى محصور نمى‏شد. رزرو مسجد سجاد مشهد بلکه جلوه هاى رفتارى رسول(ص) بیشتراز هر چیز مسجد را به کانون هدایت حق جویان، مبدل ساخته بود.

«مى‏قدرت اعلام‌کرد کارکرد فرهنگى بعد از جنبه‏هاى عبادى سرآمد دیگر بعد ها میباشد در واقعیت بناى مسجد النبى که مسجد مثال اسلام میباشد،فقط تأسیس یک عبادتگاه عدم وجود، بلکه به شهید شدن مورخان و پژوهشگران و حتى خاورشناسان پى‏ریزى یک مکتب گران قدر اسلامى براى ایفا کارهاى فرهنگى و آموزشى بود.[٢٧]

٤ - کارکرد تبلیغى:‏

«غرض از تبلیع، رویش و ارتقاء معرفت دینى عموم و احیاى آن ها براى اداى وظایف دینى و اسلامى وی میباشد. قرآن کریم و مهربان، همگی‏ى انبیا را داراى شأن تبلیغى و در سود همگی‏ى ادیان را تبلیغى مى‏داند. شماره تلفن مسجد سجاد مشهد به هر درحال حاضر شکى وجود ندارد که اسلام، هم با صراحت مو جود در محتواى آن و هم از طریقه دیگرافراد، یک آیین صددرصد تبلیغى میباشد. آیه‌ها بسیارى در قرآن کریم ومهربان بر این فرمان دلالت مى‏نماید که براى مثال، دو آیه نقل مى‏خواهد شد:

یا این که ایهاالرسول بلغ ما انزل الیک اینجانب ربّک و ان لم تفعل فما بلغت رسالته.[٢٨] (اى رسول(ما) آنچه را که از پروردگار به سوى تو فرو رسول گردیده، تبلیغ کن و در حالتی که اینگونه نکنى، رسالت خود را تبلیغ نکرده‏اى.)

قل هذه سبیلى،ادعوا الى اللَّه على بصیره انا و اینجانب اتبعنى.[٢٩] (اى فرستاده، امت را) بگو شیوه اینجانب و پیروانم همین میباشد که کردار را با بینایی و بینایى به پروردگار بخوانم.)

«بى‏شک و تردید علت و مقصود اصلى از مسافرت رسول اکرم(ص) به مدینه همان طور که تاریخ گواهى مى‏دهد، یافتن محیطى مطلوب و آهسته و دست‏یابى به وسایل و تجهیزات موردنیاز براى تبلیغ و تفصیل آئین اسلام بود. «بر این پایه، بعد از استقرار پیامبر آفریدگار(ص) در مدینه، مسجد که فقط راس عمومى و کانون رابطه جمعى در جامعه نوخاسته اسلامى بود، تحت عنوان مقر اساسى مجموع فعالیتهاى تبلیغاتى مسلمانها آیتم استعمال قرار گرفت.»[٣٠] «شواهدى در مشت میباشد که نشانه مى‏دهد، نبی(ص) هرگاه روحیه سرکشى و گناه را در عموم مشاهده مى‏کرد،در مسجد و مجالس سخنرانى عموم را نصیحت مى‏اعطا کرد.»[